الزامات سیاسی خلفای عصر اول عباسی در توجه به اجتماع علمی

به علت نقش سازندﮤ اندیشمندان و تنوع کارکردهای آنان در جوامع، بررسی راﺑﻄﮥ بین نهادهای دولتی و طبقات علمی از اهم مطالعات تاریخی محسوب می‌شود. به طور مسلم، بدون آگاهی از نیازمندی‌های سیاسی حکومت‌ها، تبیین این مسئله ممکن نخواهد بود؛ چون گرچه استقبال از علم و عالِم و دستیابی به اندیشمندان، زاییدﮤ مجموعه علت‌ها و عوامل است؛ ولی مواجهه دولتمردان با فرازوفرودهای عصر خویش، در جهت‌دهی تاریخیِ آن نقش اساسی دارد. با ظهور عباسیان و پایان تفضل عرب بر عجم، هم‌گرایی بین اصحاب علم حاصل شد و نخستین دولت اسلامی که با سِلاح قلم از خود دفاع می‌کرد، بنیان گذاشته شد. مقارن با عهد منصور و هارون و ﻣﺄمون، عواملی همچون قرابت بین اهل نظر و تجربه و به‌ویژه ائتلاف آنها با مرکز خلافت، موجب شد برگ زرینی از عصر نخست عباسی در تارک آیندگان جاودانه بماند. پژوهش حاضر در یک بررسی توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به منابع و داده‌های کتابخانه‌ای، ضمن ﺗﺄیید نقش عالِمان در این دستاورد تاریخی، تلاش می‌کند تا برخی از الزامات سیاسی را که به استقبال خلفا از اجتماع علمی انجامید، بررسی نماید. نتایج نشان می‌دهد اهتمام بر ﺗﺄمین شکوه و اقتدارِ بغداد، تلاش در کسب مشروعیت، تعامل با همسایگان غربی، گرایش به شرق باستان، همگامی با گروه فراوانی از اهل سنت و لزوم مهار تشیع از علت‌های توجه به نخبگان بود. به‌علاوه، ﺗﺄکید بر اشتراک‌های گروه‌های همسو با دستگاه خلافت و تمایل به تقویت آنها و نیز کنترل اقلیت‌های غیر همسو، بر شدت این توجه‌ افزود.